■ خطراتِ رخ دادن زمین‌لرزه در تهران و اقدامات ضروری برای رویارویی با آن

خطراتِ رخ دادن زمین‌لرزه در تهران و اقدامات ضروری برای رویارویی با آن

عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی با گفتن این که نزدیک به ۷۶درصد شهرهای ایران در پهنه‌ی لرزه‌خیز قرار دارند، تنها راه برای ‏رویارویی با آسیب‌های زمین‌لرزه و آمادگی در برابر آن را مقاوم‌‏سازی دانست و افزود: در نقشه‌ی خطر زلزله‏‌خیزیِ شهرهای ایران، تهران در دامنه‌ی جنوبی البرز در منطقه‌ی با خطر زلزله‏‌خیزی بالا و بسیار بالا واقع است.

به گزارش ایسنا، حسین مهرجردی در هفتمین میزگرد زمین‌‏شناسی زلزله با موضوع "لرزه‌‏خیزی تهران"، منابع علمی داده‏‌های زمین‏لرزه‌ای ایران را به ترتیب داده‌‏های دیرینه‏‌ لرزه‌‏شناسی (از حدود ۳۰ هزار سال قبل تا ۲۳۰۰ سال قبل)، داده‏‌های تاریخی (بررسی زمین‌‏لرزه‌ای تاریخی ثبت شده از حدود ۲۳۰۰ سال قبل، تا سال ۱۹۰۰ میلادی) و داده‌‏های دستگاهی (از سال ۱۹۰۰ میلادی تاکنون، به مدت ۱۱۸ سال) عنوان کرد و توضیح داد: داده‌های دیرینه‌لرزه‌‏شناسی تنها از طریق بررسی‏‌های باستان‏‌شناسی، زمین‌‏شناسی و کاوش و حفاری به دست می‌‏آید.

وی سپس از شخصی به نام "نیکولاس امبرسِیز" (Nicholas Ambraseys) یاد کرد و گفت: وی به مطالعه تاریخچه زمین‏‌لرزه‌‏ها و آمارهای تاریخی آن‏ها، به‌ویژه زلزله‌‏هایی که در شرق مدیترانه اتفاق افتاده است، پرداخت.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی ادامه داد: «تاریخچه لرزه‌‏نگاری ایران بین قرون ۷ تا ۱۷ میلادی» نیز عنوان پایان‌‏نامه فردی به نام "چارلز.پی. مِلویل" (Charles. P. Melville) است که در آن تاریخچه زمین‏‌لرزه‌‏های ایران مطالعه شده است.

مهرجردی از ترجمه کتابی تحت عنوان «تاریخ زمین‌‏لرزه‌‏های ایران» در سال ۱۳۷۰ خبر داد و اضافه کرد: این کتاب (A history of Persian earthquakes) که مهم‏ترین مرجع برای مطالعه زمین‌‏لرزه‌‏های تاریخی ایران (از دهه‌‏های قبل از میلاد تا سال ۱۹۲۵م./۱۳۴۵ ه.ق/۱۳۰۵ ه.ش) به شمار می‏‌رود، به وسیله "امبرسِیز" و "مِلویل" نوشته شده و از سوی انتشارات کمبریج منتشر شده است.

وی، منابع مورد استفاده نویسندگان کتاب «تاریخ زمین‌‏لرزه‏‌های ایران» را منابع عربی، منابع فارسی، آرشیو وزارت خارجه انگلستان و روزنامه‏‌های فارسی و اروپایی عنوان کرد و گفت: در منابع اروپایی، به خصوص سفرنامه‌‏های سیاحان خارجی مورد توجه بوده است.

با کلیک بر روی تصویر، مطلبی دیگر، مرتبط با موضوع در دسترس شما خواهد بود.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی مهم‌‏ترین کاربرد داده‌‏های دیرینه ‏لرزه‌شناسی و زمین‌‏لرزه‏‌های تاریخی را پیش‏‌بینی درازمدت زمین‌‏لرزه و شناسایی الگوی وقوع آن دانست و گفت: بررسی این داده‌ها به کاهش ریسک در رخداد زمین‌‏لرزه کمک می‏‌کند.

مهرجردی، بزرگ‏ترین زمین‏‌لرزه تاریخی ایران را زلزله مهیب قومِس در سال ۲۴۲ ه.ق عنوان کرد و توضیح داد: به نقل از کتب تاریخی، این زلزله باعث ویرانی نیمی از دامغان و ثلث شهر بسطام شد. مسعودی در کتاب التنبیه والاشراف به وقوع زلزله‌‏های بسیار در قومِس اشاره کرده است.

وی افزود: زمان وقوع این زلزله سه شنبه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی/ ۱۸ شعبان ۲۴۲ ه.ق/ ۲ دی ۲۳۵ ه.ش بوده است. این زلزله که بزرگی آن حدود ۷.۹ برآورد شده است، در البرز شرقی، منطقه قومِس، ناحیه خراسان باختری و روستاهای نیشابور به وقوع پیوست و در اثر آن، بیش‏ترین خسارات به شهر دامغان وارد شد و ۴۵ هزار و ۹۶ نفر در پی آن کشته شدند.

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی ضمن اشاره به سوابق بزرگ‏ترین زلزله‌‏های تاریخی تهران با بزرگی حدود ۷، این زلزله‌‏ها را چنین برشمرد:

زمین‌‏لرزه با بزرگی ۷: ری، سال ۷۴۳ میلادی (۱۲۱ ه.ش)، اواخر دوره ایلخانیان

زمین‌‏لرزه با بزرگی ۷.۱: ری، سال ۸۵۵ میلادی (۲۳۳ ه.ش)، دوره طاهریان

زمین‏‌لرزه با بزرگی ۷.۷: طالقان، سال ۹۵۸ میلادی (۳۳۶ ه.ش)، دوره دیلمیان

زمین‏‌لرزه با بزرگی ۷.۲: کرج، سال۱۱۱۷ میلادی (۴۹۵ ه.ش)، دوره سلجوقیان

زمین‏‌لرزه با بزرگی ۷.۱: دماوند، سال ۱۸۳۰ میلادی (۱۲۰۸ ه.ش)، دوره قاجاریه

مهرجردی با بیان اینکه کانون زمین‏‌لرزه سال ۱۸۳۰ میلادی در حدود ۵۰ کیلومتری مرکز تهران کنونی بوده است، گسل مرتبط با آن را گسل مُشا-فَشَم عنوان کرد و گفت: این زلزله موجب ویرانی خانه‏‌ها در مناطق شمیرانات و دماوند، تخریب حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود، ریزش بخشی از کاخ گلستان و بازار و نیز آسیب جدی به سفارت انگلیس شد.

وی گسل‏‌های اصلی تهران را گسل مشا-فشم، گسل شمال تهران، نیاوران، شمال ری، جنوب ری، کهریزک، تِلو پایین، محمودیه، گرمسار، پیشوا و پارچین و ...، و گسل‌های فرعی تهران را گسل نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس‌‏آباد، تلویزیون و باغ فیض دانست و افزود: مورد آخر در محدوده دانشگاه علم و فرهنگ قرار دارد.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی گسل اصلی را گسل‏‌های با طول بیش از ۱۰ کیلومتر تعریف کرد و با بیان اینکه این گسل‏‌ها لرزه‌زا هستند، فعالیت گسل‏‌های فرعی را به خودی خود ندانست و اضافه کرد: گسل‏‌های فرعی می‏‌توانند بر اثر عملکرد گسل اصلی موجب لرزه‌‏زایی شوند.

مهرجردی با اشاره به اینکه هر چه طول گسل بیشتر باشد، توانایی لرزه‌‏زایی آن بیشتر است، تصریح کرد: یکی از گسل‏‌های تهدیدکننده شهر تهران گسل مُشا است که با گسل شمال تهران نقطه تلاقی دارد که این نقطه در حدود یک کیلومتری شمال شهر جدید پردیس قرار دارد.

وی ادامه داد: گسل شمال تهران با طول تقریبی ۹۰ کیلومتر توانایی ایجاد زلزله‌‏ای با بزرگی ۷.۲ تا ۷.۳ را دارد. این گسل از روستای کلان آغاز شده و از پای کوه البرز عبور می‏‌کند و تا شمال بزرگراه کرج ادامه می‏‌یابد. این در حالی است که بررسی‌‏های انجام گرفته بر روی این گسل، نه بر اساس داده‏‌های تاریخی و نه بر اساس داده‌‏های دستگاهی است، بلکه مبتنی بر اطلاعات دیرینه ‏لرزه‌‏شناسی است. آنچه واضح است این است که این گسل برای مدتی بسیار طولانی غیرفعال بوده است؛ به عبارتی آخرین فعالیت این گسل حدود ۳ هزار و ۲۰۰ سال پیش بوده و در حال حاضر در یک سکوت لرزه‌‏ای به سر می‌‏برد.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی سایر گسل‌‏های تهدیدکننده شهر تهران را گسل ری (از جاده خاوران، دولت آباد، جاده کمربندی تهران)، گسل شرق تهران (سُرخه حصار، بزرگراه شهید بابایی، سید خندان) و گسل ملاصدرا (میرداماد، ونک، سعادت آباد) بیان کرد و گفت: یکی از گسل‏‌هایی که چند سال قبل شناسایی شد و اخیراً بار دیگر مطرح شد، گسل پردیسان واقع در اتوبان همت است که درمحدوده پارک پردیسان قرار دارد.

مهرجردی در رابطه با میزان احتمال وقوع زلزله در تهران گفت: بر اساس آمار و با احتمال حدود ۷۰ درصد، به طور متوسط هر ۲۰۰ سال یک بار زمین‌‏لرزه‌‏ای با بزرگی ۶.۵ تا ۷.۵ ریشتر در گستره ۱۰۰ کیلومتری تهران رخ می‌دهد.

وی در همین زمینه، زلزله ۵.۲ ریشتری ملارد کرج در ۲۹ آذر ۹۶ (که احتمال می‌‏رود گسل ماهدشت-جنوب کرج مسبب آن بوده باشد) و زلزله ۴.۳ ریشتری فیروزکوه در ۲۵ دی ماه همین سال را زنگ خطری برای تهران خواند و افزود: کانون زمین‌‏لرزه فیروزکوه نسبت به کانون زمین‌‏لرزه ملارد کرج در فاصله بیشتری نسبت به تهران واقع شده است.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی همچنین به عوامل خطرپذیری تهران در زمان زلزله پرداخت و گفت: این عوامل شامل مخاطرات طبیعی (همچون زمین‌‏لرزه، زمین‌‏لغزش، فرونشست زمین و سیل)، آسیب‌‏پذیری شهری (وجود ساختمان‏‌های غیرمقاوم و فرسوده) و جمعیت (تراکم جمعیتی بیشتر=ریسک بیشتر؛ جمعیت تهران در روز حدود ۱۳.۵ میلیون نفر و در شب حدود ۹ میلیون نفر) هستند.

مهرجردی خطرات ناشی از وقوع زلزله در تهران را وجود گسل‏‌های متعدد لرزه‌‏زا به ویژه در شمال و جنوب شهر، وجود بافت فرسوده و ساختمان‌های غیرمقاوم (با طول عمر بیش از ۳۰ سال که با مصالح نامرغوب و ملات ضعیف ساخته شده‌‏اند)، تراکم خانه‏‌ها و تراکم جمعیت به ویژه در نقاط مرکزی و جنوب شهر، نبود فضای باز مناسب برای چادرزدن و کمک‏‌رسانی پس از زلزله، سطح بالای آب‏های زیرزمینی، دانه‏‌ریز بودن خاک و آبرفتی بودن رسوبات، خطر آتش‌سوزی، قطع آب، برق و گاز و نهایتاً شیوع بیماری‏‌ها پس از حادثه دانست و تصریح کرد: حدود ۲۵ درصد از ساختمان‌های بلندمرتبه در مناطقی با بافت عمدتاً فرسوده واقع شده و برخی از این ساختمان‏‌ها حتی فاقد حداقل امکانات ایمنی (از قبیل کپسول آتش‏ن‌شانی) هستند.

وی در پایان با مطرح کردن این نکته که خطرپذیری زلزله در شهر تهران به دلیل تراکم بالای جمعیت و تجمع ثروت (مالی، انسانی و ...) بسیار بالاست، اقدامات ضروری برای مقابله با این تهدید را کاهش بار جمعیتی تهران، مقاوم سازی ساختمان‏‌های موجود، به‌ویژه شریان‏‌های حیاتی شهر، جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمقاوم (اجرای آیین‌‏نامه طراحی ساختمان‌‏ها در برابر زلزله، استاندارد ۲۸۰۰ و جلوگیری از فساد در صنعت ساختمان)، تقویت توانایی امدادرسانی اضطراری، فراهم کردن امکانات برای زمان پس از حادثه با ایجاد مدیریت ملی و منطقه‌‏ای دانست.

عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی ادامه داد: شناسایی گسل‏‌های لرزه‌‏زا و بررسی پتانسیل حرکت گسل‏‌ها، ارزیابی کیفی سازه‏‌ها و میزان آسیب‏‌پذیری مناطق مختلف شهر تهران در برابر زلزله، مقاوم‏‌سازی و تقویت ساختمان‌‏های ضعیف موجود (حداقل ۵ درصد از کل هزینه یک بنا لازم است صرف مقاوم‏‌سازی شود)، انتقال کارخانه‏‌ها و تأسیساتی که با مواد رادیواکتیو و مواد شیمیایی خطرناک سروکار دارند به خارج شهر، ایمنی و تقویت ساختمان‏‌های مهم همگانی و تأسیسات حیاتی مانند خط لوله گاز و آب، بیمارستان‌‏ها، مراکز آتش‏نشانی و امدادرسانی، پل‌‏ها و ... نیز از سایر اقدامات ضروری برای آمادگی در برابر زمین‌‏لرزه است.

مهرجردی خاطرنشان کرد: تعریض خیابان‏‌ها و کوچه‌‏ها در مناطق پرجمعیت، کنترل لوله‌‏های انتقال آب و گاز که در مسیر گسل قرار دارند، عدم ساخت‌‏وساز در زمین‌‏های با شیب تند، ناپایدار و لغزنده و یا در نزدیکی و روی گسل‏‌ها، رعایت حریم ایمنی در دو سوی گسل به منظور دوری از لرزش‌‏ها و کاهش شدت تخریب سازه، ممنوعیت احداث ساختمان‏‌های با اهمیت بالا مانند مدارس، خدمات و تأسیسات شهری، مخابرات و نیز بلندمرتبه‌‏سازی بر روی گسل یا در حریم گسل‏‌ها، ایجاد فضای سبز در محدوه حریم گسل‌‏ها، جداسازی ساختمان‏‌ها از ساختمان‏‌های مجاور به وسیله درز انقطاع، آموزش عمومی و آماده کردن مردم برای واکنش صحیح و مناسب در زمان وقوع زلزله و پس از زلزله نیز از دیگر اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.